Beleid heeft geen vat op productiviteit Veiligheid en Justitie 21 maart 2017 – Tags: ,

De productiviteitsontwikkeling in de sector veiligheid en justitie pakt de laatste decennia vaak negatief uit. De overheid heeft daar zo goed als geen invloed op. Vooral de politie en de rechterlijke macht laten een overwegend negatieve trend zien in de geleverde prestaties per euro. Het gevangeniswezen is wel productiever geworden. Decentralisatie, outputbekostiging en schaalvergroting zetten geen zoden aan de dijk. Dat zijn de belangrijkste conclusies van een uitgebreide studie van IPSE (CAOP, TU Delft, EUR) naar de productiviteitsontwikkelingen in relatie tot de belangrijkste beleidshervormingen binnen veiligheid en justitie in de periode 1980-2014.

De studie onderzoekt de ontwikkelingen in drie sectoren: politie, de rechterlijke macht (Openbaar Ministerie en rechtspraak) en het gevangeniswezen. Uit de analyses blijkt dat de productiviteit bij de politie ongeveer gelijk is gebleven, bij de rechtelijke macht met 40 procent is gedaald en bij het gevangeniswezen met 35 procent is gestegen.

De overheid heeft tussen 1980-2014 diverse hervormingen doorgevoerd om de productiviteit te verbeteren, zoals decentralisatie, prestatiebekostiging en schaalvergroting. Deze hervormingen hebben echter geen effect, blijkt nu.

Decentralisatie bedrijfsvoering en huisvesting: weinig of negatief effect
Zo heeft het verschuiven van verantwoordelijkheden van de bedrijfsvoering naar de instellingen weinig of geen effect. Uitzondering hierop is waarschijnlijk de rechterlijke macht. Na de invoering van deze maatregel komt vanaf 2003 een einde aan de jarenlange productiviteitsdaling, maar van een serieuze verbetering is geen sprake. De decentralisatie van de huisvesting bij de rechtelijke macht en het gevangeniswezen heeft gemiddeld genomen een negatief effect op de productiviteit.

Prestatiebekostiging  werkt niet
In alle sectoren ontstaat er sinds de jaren negentig een koppeling tussen de geleverde productie en de bekostiging. Uit de analyses volgen geen bewijzen voor de veronderstelde samenhang tussen prestatiebekostiging en productiviteit.

Schaalvergroting te ver doorgeschoten
Tussen 1980-2014 heeft zich een enorme schaalvergroting voorgedaan. Het gemiddelde politiekorps is zestien keer zo groot geworden, het gemiddelde gerecht twintig keer zo groot en de gemiddelde gevangenis vier keer zo groot. Over de gehele periode genomen heeft deze schaalvergroting een ongunstige invloed op de productiviteit gehad.

Resultaten inherent aan sector
Er zijn in principe voldoende mogelijkheden om de productiviteit bij politie en rechterlijke macht te verbeteren. Het is voor de overheid echter niet eenvoudig om instrumenten te vinden die prikkelen tot efficiënt en innovatief gedrag. Het gaat hier om kerntaken van de overheid, die moeilijk of niet zijn uit te besteden en waar vormen van marktprikkels lastig zijn in te voeren. Hierdoor opereren deze sectoren grotendeels als (staats)monopolies en zijn daardoor inherent ondoelmatigheid en weinig innovatief.

Over het onderzoek
Productiviteit is een maat voor de hoeveelheid “waar” die de belastingbetaler voor zijn euro’s krijgt. Bij veiligheid en justitie gaat het dan bijvoorbeeld om het aantal geregistreerde misdrijven of het aantal afgehandelde rechtszaken per euro. Door de productiviteits-ontwikkeling in de periode 1980-2014 af te zetten tegen verschillende relevante hervormingen kan het effect van deze ingrepen worden vastgesteld. Dit onderzoek maakt deel uit van een onderzoeksprogramma naar sturing en productiviteit in de publieke sector, gesubsidieerd door het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties. Het onderzoek is uitgevoerd door het Centrum voor Innovaties en Publieke Sector Efficiëntie Studies (IPSE Studies), een samenwerkingsverband tussen het CAOP, de Erasmus Universiteit Rotterdam en de TU Delft.

Het boek Productiviteit van overheidsbeleid: deel III, de Nederlandse veiligheid en justitie 1980-2014 van Prof. dr. J.L.T. Blank en dr. A.A.S. van Heezik (ISBN: 978-94-6301-133-4) is te bestellen bij uitgeverij Eburon of gratis te downloaden via https://eburon.nl/productiviteit-veiligheid-en-justitie-pdf of www.caop.nl.

Voor vragen kunt u contact opnemen met Ans Compaijen, woordvoerder CAOP, 06 – 122 02 419, a.compaijen@caop.nl of Marjolein Kooistra, mediarelaties Faculteit der Sociale Wetenschappen EUR, 010 408 2135, kooista@fsw.eur.nl.