De geschiedenis herhaalt zich 23 mei 2019
Het heeft ons altijd gefascineerd: dat wat eens groot en oppermachtig was, raakt in verval, stort ineen, verdwijnt en wordt vergeten. Wat rest zijn ruïnes, waarbij we weemoedig kunnen contempleren over menselijke hoogmoed, vergankelijkheid, en het wezen van de tijd.
Nu we met onze toenemende historische kennis in de positie zijn om lange periodes te overzien menen we patronen in het verloop van de geschiedenis te kunnen ontwaren. Volgen verschillende beschavingen in hun opkomst en in hun ondergang een vergelijkbare route? Zijn er in hun ontwikkeling bepaalde wetmatigheden te ontdekken? Deze wetmatigheden zouden we wellicht kunnen toepassen op onze eigen beschaving, een beschaving die zich volgens sommigen op een ongekend hoogtepunt bevindt en een verdere bloei tegemoet kan zien, en volgens anderen aan de vooravond staat van een onvermijdelijk verval en een mogelijke catastrofale ineenstorting.
Het beschrijven en verzamelen van uiteenlopende en veelvormige verschijnselen om daarin patronen te ontdekken die samengevat kunnen worden in relatief eenvoudige modellen is reeds een gebruikelijke methode in de economische wetenschappen. Het is daarom niet verwonderlijk dat een econometrist als Floris van de Vooren een poging deed om een model te formuleren die complexe historische ontwikkelingen in verschillende tijden en op verschillende continenten kan beschrijven. Hij presenteert dit model in zijn boek Opkomst en ondergang van beschavingen. Waar staat het Westen? Geschiedfilosofie met een kwantitatieve analyse (Eburon, 2019).
Zijn boek staat in een nog jonge traditie van de cliodynamica die de geschiedenis benadert met een kwantitatieve methode. Vertegenwoordigers als Joseph Tainter en Peter Turchin hebben deze methode beproefd op voorbije beschavingen, zoals het Romeinse Rijk en de Azteken. Van de Vooren introduceert met zijn boek deze methode voor het Nederlandse taalgebied. Hij legt daarbij vanzelfsprekend andere accenten. Stapsgewijs en in rustige en heldere taal leidt hij de lezer in tot ingewikkelde vraagstukken. Het boek biedt een ruime horizon, van ondergegane tot bestaande beschavingen. Van de Vooren bespreekt een aantal factoren, die een positieve of negatieve invloed op de ontwikkeling van beschavingen uitoefenen. Factoren die tot de ondergang van een beschaving kunnen leiden zijn volgens Van de Vooren onder meer het ontbreken van eendracht, overbelasting van de beschikbare middelen, door bijvoorbeeld onevenredig veel geld uit te geven om een leger voortdurend uit te breiden, overexploitatie van natuurlijke hulpbronnen en klimaatveranderingen die de productieomstandigheden fundamenteel verslechteren. Het zet je aan het denken over wat we moeten doen om onze eigen beschaving in stand te houden en om te voorkomen dat ook deze in de nabije toekomst in verval raakt en ten onder zal gaan.