De omgang met de MH17 wijst op grote maatschappelijke veranderingen 24 maart 2015
Vorig jaar (2014) verscheen van de hand van Frank Hermans Kwetsbaarheid, weerbaarheid en beschaving. Het handelt over hoe mensen omgaan met schokkende gebeurtenissen zoals grote rampen en oorlogen, geweld of misbruik. Het zet de reacties op deze gebeurtenissen in een breed historisch en maatschappelijk perspectief. Zes maanden na het verschijnen van dit werk gebeurde de ramp met vlucht MH17. Frank Hermans legt in onderstaande blog uit hoe de reacties op deze ramp passen in deze tijd.
De ramp met de MH17 was bijzonder. Deze ramp kwam volledig onverwacht, er waren geen overlevenden, het ging om een vliegtuig dat nietsvermoedend boven oorlogsgebied werd neergeschoten en de daders zijn vrijwel niet te achterhalen door de complexe politieke situatie ter plekke. Bijzonder was ook de waardige ceremonie bij de aankomst in Nederland van de overleden slachtoffers en de herdenking daarna. Nabestaanden uit alle delen van het land werden intensief bij het gebeuren betrokken met de hulp van burgemeesters en familierechercheurs. En nationaal en internationaal was het publieke medeleven enorm.
De gebeurtenis was niet alleen bijzonder, maar past ook in een reeks schokkende gebeurtenissen, waarop moderne samenlevingen anders zijn gaan reageren. Dit is een ontwikkeling die al lang gaande is, maar vooral de laatste dertig jaar manifest is geworden. Breed is het besef doorgedrongen dat schokkende gebeurtenissen diep ingrijpen. Er is hierover veel expertise opgebouwd, maar steeds worden experts weer verrast door de unieke omstandigheden en de beperkingen van de protocollen. Zeker het herdenken en collectief herinneren blijft een kwestie van experimenteren. Toch is er een duidelijke lijn te ontdekken in wat hier gaande is, een lijn die nogal verontrustend is.
Na een lange periode van betrekkelijke stabiliteit wordt de wereld vaker geconfronteerd met dreigend terrorisme, falende en corrupte regimes, grote ongelijkheid en onmacht van de internationale gemeenschap. Hoe dicht deze werkelijkheid ons vreedzame land is genaderd, laat de ramp met de MH17 zien. Maar ook binnen Nederland is er een toename van geweld tegen hulpverleners, kinderen en ouderen en veel mensen kampen met de psychische gevolgen van wat ze op hun werk meemaken. Ook al hebben grote schokkende gebeurtenissen hier al meer dan een halve eeuw niet meer plaats gevonden, zoals de watersnoodramp met 1850 doden, er is blijkbaar meer aan de hand.
Door de wereldwijde afhankelijkheid van mensen voor hun veiligheid, inkomen en informatie is er een zeer kwetsbare infrastructuur ontstaan van transport, energie- en informatievoorziening, waarbij een klein incident, een storing, een fout of een tijdelijke schaarste al grote gevolgen kan hebben. De gevolgen worden ook intenser beleefd, omdat beelden van de gevolgen overal beschikbaar zijn, vaak worden herhaald en via mobiele telefoons worden verspreid en van commentaar voorzien. Steeds meer experts en overheidsinstanties zijn betrokken bij de afwikkeling van de gebeurtenissen, zeker wanneer er grote claims dreigen en er twijfels zijn over de geloofwaardigheid. Ondanks deze twijfels is door talloze onthullingen de enorme omvang van het leed zichtbaar geworden. Dit geldt voor de duizenden slachtoffers van oorlog en marteling onder vluchtelingen in ons land. Het geldt zeker ook voor een groot deel van de vele duizenden slachtoffers van geweld bij militaire missies, geweld in huis of bij overvallen en voor de confrontaties met dood en geweld bij politie, bewakers, brandweermensen en zorgmedewerkers. En dan hebben we het nog niet over de emotionele gevolgen van ongelukken, branden of medische missers (jaarlijks 30.000) met verminkingen, hersenletsels of andere zware handicaps.
Als gevolg van dit alles tekent zich een nieuw geheel van omgangsvormen af, dat is te typeren als een traumaregime. Dit regime wordt mensen niet opgelegd, maar is het onvermijdelijk antwoord op de geschetste ontwikkelingen. Het zet mensen aan tot nieuwe vormen van empathie en vraagt om grote aanpassingen in de maatschappelijke dienstverlening, de zorg en het recht. Het is meer dan ooit een confrontatie met de kwetsbaarheid van mens en samenleving, maar ook een voortzetting van ontwikkelingen die zich op de zeer lange termijn hebben voltrokken in de manier waarop mensen hun weerbaarheid hebben vormgegeven. Het houdt de moderne wereld een spiegel voor, een wereld die gekenmerkt wordt door snelle oplossingen, korte aandachtsbogen en angst voor iets dat sterker is dan de mens, zoals een ramp. De schokkende gebeurtenis laat zien dat de bestaande afweer tekortschiet, de glans van roem en oppervlakkigheid betrekkelijk is en korte therapieën meestal niet volstaan. Alleen de kracht van volgehouden compassie, volhardend luisteren naar het ongelooflijke en de inzet van ervaringen uit literatuur en muziek biedt meestal pas verlichting, zoals Anna Enquist stelt.
Kwetsbaarheid, weerbaarheid en beschaving – Hoe mensen er in zijn geslaagd zich beter te beschermen tegen schokkende gebeurtenissen en gevoeliger te worden voor de pijn van anderen en wat dit betekent voor de wereld van nu. Frank Hermans, ISBN 9789059727854, paperback, 418 paginas, 29,90