De democratiseringsgolf in de zestiger jaren van de vorige eeuw had in de geestelijke gezondheidszorg onder andere tot gevolg, dat er in de voorwaardenscheppende sfeer steeds meer waardevolle activiteiten werden bedacht, waardoor er voor het verlenen van hulp steeds minder tijd overbleef. Uiteindelijk had dit in de ambulante sector tot gevolg, dat gemiddeld maar 20% van de tijd, die een werkgever bruto gecontracteerd had, direct aan hulpverlening werd besteed. Vanaf 1974 heeft dit onderwerp deel uitgemaakt van mijn onderzoek en in 1981 heb ik er voor het eerst over gepubliceerd. Op zo’n kwantitatieve benadering rustte toen nog een taboe: de intentie van de hulpverlener was het enige dat telde.
Omdat praktijk-evaluatie gericht is op het verbeteren van de praktijk, worden daarbij in beginsel alleen die aspecten van de praktijk in ogenschouw genomen, die voor verbetering in aanmerking komen. Het vaststellen van de verhouding tussen de tijd, die aan hulpverlening werd besteed, en de tijd die aan de verschillende voorwaardenscheppende activiteiten werd besteed, is daarom altijd hand in hand gegaan met pogingen de voorwaardenscheppende activiteiten terug te dringen ten gunste van de directe hulpverleningsactiviteiten.
Daarvoor werd een uiterst eenvoudig systeem ontwikkeld, ook wel een instrument genoemd, dat gelijktijdig door zowel de directie als het afdelingshoofd, de teamleider en de individuele hulpverlener werd gehanteerd. Een aantal instellingen in Utrecht, Gouda en Rotterdam heeft met behulp van dit instrument de productiviteit stap voor stap opgevoerd tot het beoogde niveau, dat vooraf was vastgesteld.
In 1988 heeft dit tenslotte geleid tot de publicatie in boekvorm van zowel het instrument als de daarmee bereikte resultaten. Daarin wordt het begrip ‘arbeidsproductiviteit’ gedefinieerd als de mate waarin de (bruto) beschikbare tijd wordt omgezet in (netto) hulpverleningstijd. Aan deze productiviteitsmeting zat een kostprijsberekening gekoppeld. Tegelijk werd ook gekeken naar de kwaliteit van het geleverde product.
